امروزه هرپروژه ای که به جهت نیاز جامعه امکان سنجی و تعریف شود ، با هدف بهره برداری از آن به اجرا در می آید . از آنجا که بعضی پروژه ها با سرمایه گذاری کلان اجرا می شوند ،توجه به بازگشت سرمایه و طول عمر بهره برداری ، کاری بسیار اساسی خواهد بود . کاهش هزینه های بهره برداری می تواند عاملی در جهت افزایش نرخ بازگشت سرمایه باشد . جهت روشن شدن مطلب میتوان این سؤالات را مطرح کرد که هزینه های بهره برداری چه هستند؟ چگونه می توان بعضی از آنها را کاهش داد ؟ آیا می شود در زمان مطالعه طراحی و اجرا ی پروژه ها از صرف این نوع هزینه ها جلوگیری کرد؟

    قبل پرداختن به موارد فوق، مروری به مطالعات مرحله اول (بررسی مقدماتی ) ،مطالعات مرحله دوم (طراحی )ومطالعات مرحله سوم (اجرا) ، و نیاز ها و کمبود های مراحل فوق در پروژه های آب و فاضلاب خواهیم داشت .

    معمولاً در طرحهای آب و فاضلاب امکان سنجی و بررسی مقدماتی بعنوان مطالعات مرحله اول شناخته شده است . مطالعات مرحله اول عبارتند از:

 الف ـ شناسایی و بررسی مقدماتی طرح ب ـ گزارش توجیهی ج ـ نقشه و برآورد مقدماتی د ـ برنامه زمانبندی اولیه ه ـ برنامه کار مطالعات مرحله دوم .

      مطالعات مرحله اول با تصویب کارفرما پایان یافته و مطالعات مرحله دوم نیز به همین ترتیب آغاز می شود. مطالعات مرحله دوم شامل الف ـتهیه طرح ونقشه های اجرایی ب ـ محاسبات فنی ج ـ برآورد ریالی و زمانبندی

مطالعات این مرحله با کنترل و تصویب نقشه ها ، محاسبات و برآورد ریالی توسط کارفرما به پایان میرسد وپروژه برای برگزاری مناقصه و اجرا ،آماده خواهد شد.

مطالعات مرحله سوم عبارتند از : الف – انجام مناقصات (تهیه اسناد مناقصه وبرگزاری و…) ب-برآورد ریالی و زمانبندی ج – تهیه گزارشات هفتگی و ماهانه د – نظارت بر طرح . بعد از انجام کار اجرایی پروژه طی مراحل تحویل و تحول ، پروژه جهت بهره برداری به دستگاه بهره بردار تحویل می گردد. دستگاه بهره بردار در دوران بهره برداری از پروژه با نواقص و مشکلات بسیاری روبرو می شود که ریشه درنحوه مطالعات ، طراحی و اجرای پروژه دارد . این مشکلات ممکن است اساسی و یا موردی باشد . از آنجا که بعضی اشکالات اساسی قابل رفع کردن نیست ، دستگاه بهره بردار باید در دوران بهره برداری این مشکلات را تحمل نماید و هزینه آنرا نیز بپردازد . رفع مشکلات موردی نیز با هزینه همراه است و دستگاه بهره بردار به دلیل ضرورت تولیدباید متحمل پرداخت این هزینه ها شود که نتیجه اش افزایش هزینه تولید خواهد بود .

    جهت ریشه یابی مشکلات فوق به بررسی نواقص مطالعات مراحل سه گانه فوق پرداخته می شود :

    در بررسیهای بعمل آمده از طرحهای مختلف مشخص گردیده که درصد هزینه های مشاور در مقایسه با هزینه های اجرایی رقم پایینی می باشد ، اما اهمیت مطالعات اولیه و نهایی مشاور در انتخاب بهینه پروژه چه از نظر مکان یابی ، طراحی وچه از نظر انتخاب تکنولوژی بمراتب از قسمتهای دیگر بیشتر است . براساس مطالعات انجام شده  دقت در فاز مطالعاتی و طراحی و در صـورت کنترل میتواند هزینه های اجرایی را بشدت کاهش دهد و بالعکس در صورت عدم دقت در فاز مطالعاتی و طراحی هزینه های اجرایی بشدت افزایش می یابد . در صورتیکه طرحی با این خصوصیات به اجرا در آید راه برگشت (عدم اجرا)توجیه هزینه ای ندارد، بنابراین طرح علاوه براینکه باید با هزینه سنگین به اجرا درآید و مشکلاتی در دوران بهره برداری نیز درپی خواهد داشت .                   \           

اثرتفکر بهره برداری در مطالعات مرحله اول (بررسی مقدماتی )

    در مطالعا ت مرحله اول  نکات مهمی در تصمیم گیری و تصویب طرحها ،خصوصاَ طرحهای آب و فاضلاب شهر ها وجود دارد که درآیندهً طرحها بسیار تعیین کننده است . این نکات در طرحهای آبرسانی عبارتند از: تعیین منابع آب (استفاده از آبهای سطحی یا آبهای زیر زمینی ) ، مکان یابی اقتصادی تصفیه خانه– تلمبه خانه – خطوط انتقال ، انتخاب نوع تصفیه خانه براساس روش تصفیه ، نوع فیلتراسیون (ثقلی یا تحت فشار ) ، انتخاب نوع سازه های مربوطه ، تعیین مسیر بهینه –جنس  – قطر خطوط انتقال ، نوع و میزان حجم مخازن جمع آوری و ذخیره .  

در طرحهای فاضلاب نیز این نکات عبارتند از: تعیین مکان یابی اقتصادی تصفیه خانه فاضلاب ، انتخاب مناسب مسیر خطوط انتقال ، انتخاب نوع – جنس – قطر خطوط انتقال و جمع آوری فاضلاب براساس غلظت و خورندگی گاز فاضلاب ، نوع وتعداد تلمبه خانه های فاضلاب و تجهیزات مربوطه ، انتخاب نوع تصفیه خانه بر اساس روش تصفیه ، انتخاب نوع سازها و مصالح مورد نیاز – ماشین آلات و نیروی انسانی متخصص .

    براستی اگر افراد ذیصلاح و مجریان این طرحها دید و نگرش بهره برداری در انتخاب موارد فوق نداشته باشند ، چه اتفاقی خواهد افتا د ؟ اتفاقاتی که منجر به بوجود آمدن اشکالات اساسی یا موردی در طرحها خواهد شد .

عدم نگرش و تفکر بهره برداری دربررسی و تصویب مطالعات مرحله اول (طرحهای آبرسانی) می تواند مشکلاتی در آینده به قرار ذیل بوجود آورد : بجای انتخاب منبع آب زیر زمینی( چاه ) که هزینه بهره برداری آن ناچیز است ، از آبهای سطحی استفاده و تصفیه خانه و تلمبه خانه که هزینه بهره برداری آن (ازجمله هزینه برق ، نیروی انسانی ، تعمیرات ، وسایل یدک ولوازم مصرفی وهزینه های متفرقه دیگر) بسیار بالاست ،انتخاب کرد ویا مکان تصفیه خانه را در جایی انتخاب کرد که خطوط انتقال آن بسیار طولانی ، آبگیر آن در جای غیر مناسب ، کیفیت آب از نظر فیزیکی و شیمیایی نامطلوب ، نوع و روش تصفیه نامناسب(که هزینه ها ی تولید آب را از نظر مصرف برق، مواد شیمیایی ، هزینه نیروی انسانی و هزینه تعمیر و نگهداری بالا می برد) همچنین انتخاب فیلتراسیون تحت فشار بجای فیلتراسیون ثقلی (که هزینه اولیه آن کم ،ا ما هزینه های بهره برداری آن در دراز مدت بسیار بالاو کیفیت تصفیه آن بمراتب نامطلوب تر است ) ، عدم بررسی دقیق قطر ، جنس لوله ، کوتاهترین مسیر خط انتقال و توجه به مسائل تعمیر و نگهداری آن ، عدم انتخاب مصالح و تجهیزات مناسب با کمترین هزینه تعمیر ونگهداری ، عدم توجه به مسائل خوردگی در مصالح و تجهیزات و بسیاری موارد دیگر که هزینه های بهره برداری (ازجمله هزینه برق ، نیروی انسانی ، تعمیرات ، وسایل یدک ولوازم مصرفی و….) طرح را در زمان بهره برداری بالا خواهد برد .

    همچنین عدم نگرش وتفکر بهره برداری در بررسی وتصویب مطالعات مرحله اول (فاضلاب) میتواند اشکلاتی به قرار ذیل در آینده طرح بوجود آورد : از آنجا که هزینه های اجرایی وبهره برداری طرحهای فاضلاب بسیار بالاست ، عدم مکان یابی اقتصادی صحیح تصفیه خانه فاضلاب مسیر و طول خطوط کلکتور و انتقال را می تواند افزایش یا کاهش دهد وهزینه های اجرایی و بهره برداری فوق را بشدت نوسان دچار نوسان کند . از روی روش تصفیه فاضلاب می توان نوع سازه های بتونی تصفیه خانه و تجهیزات و ماشبن آلات مورد نیاز را پیش بینی و انتخاب کرد . عدم انتخاب مناسب روش تصفیه می تواند در آینده هزینه های بهره برداری ( هزینه های برق ، تعمیر و نگهداری ، نیروی انسانی ، استهلاک تجهیزات در اثر خوردگی گاز فاضلاب و هزینه های متفرقه ) را بشدت افزایش دهد. انتخاب کلکتور، خطوط انتقال و خطوط جمع آوری فاضلاب(تحت فشاریا ثقلی ) غیر مناسب از نظرانتخاب مسیر اجرا ، نوع ، جنس ، قطر لوله ، می تواند هزینه بالایی را در زمان اجرا و زمان بهره برداری به دستگاه بهره بردار تحمیل نماید . کافی است از نظر انتخاب مسیر خطوط ، مطالعه مقاومت خاک ، مکان تصفیه خانه و تلمبه خانه ها با دقت و نگرش بهره برداری انتخاب نگردد . در انتخاب نوع و جنس و قطر لوله به مسا ئل خوردگی گاز فاضلاب ، در دوران بهره برداری از طرح توجه نشود . مثلا به جای استفاده از لوله های پلی اتیلن و چدن داکتیل از لوله های بتونی و آزبست که در مقابل خوردگی بسیار ضربه پذیر هستند، استفاده کرد . عدم توجه به موارد فوق سرمایه گذاری در بخش فاضلاب راکه خطوط انتقال و جمع آوری قسمت اعظم آنرا تشکیل می دهد در دراز مدت بخطر خواهد انداخت و دستگاه بهره بردار باید از سرمایه خود جهت رفع مشکلات فوق هزینه کند .یکی دیگر از موارد ی که در مطالعات مرحله اول فاضلاب نیاز به دقت بسیاردارد انتخاب تعداد و نوع تلمبه خانه های فاضلاب می باشد. اصولاَ از دید بهره برداری هر چه تعداد تلمبه خانه های فاضلاب در یک شهر کمتر باشد هزینه های بهره برداری ( هزینه های برق ، تعمیر و نگهداری ، نیروی انسانی ، استهلاک تجهیزات در اثر خوردگی گاز فاضلاب و هزینه های متفرقه ) کا هش خواهد یافت . بعبارت دیگراستفاده بیشتر ازسیستم جمع آوری و انتقال فاضلاب را بروش ثقلی اقتصادی ترین روش می باشد . عدم توجه و دقت در موارد فوق علاوه بر اینکه باعث ازدیاد ایستگاههای پمپاژ فاضلاب میشود باعث بالا رفتن هزینه اولیه و ثانویه ایستگاه پمپاژخواهد شدو نتیجتا باعث افزایش هزینه های بهره برداری در دراز مدت می شود .

بررسی نوع تلمبه خانه ها و تجهیزات آن با نگرش بهره برداری ، در مطالعات مرحله دوم مورد بررسی قرار خواهد گرفت .

 با تاًمل و بررسی موارد فوق و لحاظ کردن تفکر بهره برداری مشخص گردید که اهمیت مطالعات مرحله اول به چه میزان مهم و حیاتی می باشد . تجربه نشان داده است که مجریان طرحهایی که در زمینه های بهره برداری کارو تجربه دارند بیشتر   به موارد بهره برداری از طرح قبل اجرا توجه دارند . لذا منطقی است اعتبارات عمرانی   که   در صنعت آب و فاضلاب می بایست هزینه شود ، توسط افرادی هزینه گردد ، که دارای تفکر و نگرش بهره برداری باشند .

ایام بهمن سالگرد عملیات کربلای 5 است . این عملیات تمام افراد جا مانده از کاروان شهدائ را با خود برد . آن  شهدایی که بهشت را ندیده خریدند . و چه معامله پر سود با معبودشان داشتند. یاد دوستان شهید عملیات کربلای 5 از جمله شهید حمید قریانی - احمد هاشمپور - علی اضغر عشرتی - سرخاب جلیلی و........گرامی می داریم و امید به شفاعت آنها داریم

اینکه گفته اند  تلخی عمر بشر حاصل بی تجربگی است می توان بی تجربگی را ناشی از استفاده نکردن از تجربیات دیگران دانست کسی که یکبار هزینه یک کار را پذیرفته است چرا دوباره ما همان کار را انجام دهیم و هزینه آنرا بپردازیم؟  در طرحهای عمرانی خصوصا طرحهای آب - برق  نیروگاه و.... اگر مجریان طرحهای این پروژه ها تجربه بهره برداری داشته باشند در زمان مطالعات - طراحی و اجرا می توانند قبل از اجرا و خرید جلو بعضی طرح های ناقص را بگیرند. توجه به مسائل نگهداری و تعمیرات تجهیزات جزء مواردی است که با داشتن تجربه بهره برداری می توان جلو بسیاری از مشکلات آینده طرحهای عمرانی را گرفت. استفاده از مجریانی که تفکر و تجربه بره برداری داشته باشند می تواند هزینه بسیاری از دوباره کاهش یا از بین برد.

در کلام کوتاه می توان گفت داشتن تفکر بره برداری می تواند مدیریت طرحهای عمرانی از فاز مطالعات گرفته تا فاز طراحی و اجرا بسیار متحول کند. وقتی عملکرد طرحهای اجرا شده و قابل بهر برداری را مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار می دهیم می توانیم از تجربیات و مشکلات این طرحهای برای مطالعات و طراحی طرح های دیگر استفاده کنیم و تجربه را دوباره تجربه نکنیم. توجه به مسائل تعمیر و نگهداری در طراحی  می تواند بسیاری از هزینه های آینده را قبل از هزینه کرد حذف کند.در کشوری که بسیاری از صنایع در تحریم کشور های زورگو می باشد استفاده از تفکر بهره برداری در مطالعات طراحی و اجرا می تواند مشکلات آینده طرحها را پیش بینی و حذف نمود.

خدایا، اندیشه‌ام را در مسیری معنوی و روحانی قرار ده، تا روحم را با تو درآمیزم، و لذت ِ بودن ِ با تو را در لحظه لحظه‌ی زندگی‌ام دریابم.

خدایا، اندیشه‌ام را چنان محکم ‌ساز که به حقیقت و عقلانیت متعهد باشم، و تنها بر پایه فهم و تشخیص خودم از زندگی، زندگی کنم، تا بتوانم از آنچه جامعه و دیگران از من می‌خواهند فراتر بروم.

خدایا، به من بینشی عطا کن که هیچ وقت خود را با دیگران مقایسه نکنم، بر آنهایی که از من برتر هستند حسد نورزم، و بر آنها که پایین ترند فخر نفروشم، و بر آنچه دارم قناعت کنم و همواره در این اندیشه باشم که از آنچه در حال حاضر هستم، فراتر بروم.

خدایا، به من فهمی عطا کن تا تفاوتهای خود با دیگران را دریابم، و بفهمم که با شخصیت منحصربه فردی که دارم قاعدتا زندگی منحصربه فردی نیز برای خود خواهم داشت، که از جهاتی می تواند متفاوت از زندگی دیگران باشد، مهم آن است که به تفاوتهای خودم و تفاوتهای دیگران احترام بگذارم و زندگی ام را منطبق با آن چه هستم، شکل ببخشم.

خدایا، توانایی ِ عشق به دیگری را در وجودم بارور ساز، تا انسان ها را خالصانه دوست بدارم، و بهترین لحظات لذت زندگی ام، لحظاتی باشد که بدون هیچ نوع چشمداشتی، خدمتی به همنوع ام می کنم.

خدایا، مرا از هر نوع نفرت و کینه ای که حوادث تلخ روزگار بر وجودم نهاده است، رها کن، تا با رهایی از نفرت و کینه، بتوانم دیگران را آن طور که هستند، بپذیرم و دوست بدارم.

خدایا، فهم مرا از زندگی آن چنان ژرف ساز تا قوانین آن را دریابم، و بفهمم که در زندگی چیزهایی هست که قابل تغییر نیست، قوانینی هست که از آنها تخطی نمی توان کرد، تا ساده لوحانه نپندارم که هر آنچه می خواهم را می توانم داشته باشم، و هر آنچه آرزو می کنم خواهم داشت.

خدایا، این توانایی را به من عطا فرما تا در لحظه لحظه زندگی ام، در لحظه حال و برای آنچه هم اکنون می گذرد زندگی کنم، و زیبایی ها و شادی هایی که هم اکنون از آن برخوردار هستم را با اندیشیدن بیش از حد به گذشته ای که دیگر پایان یافته است، و دغدغه بیش از حد برای آینده ای که هنوز نیامده است، نادیده نگیرم.

خدایا مگذار که در بند گذشته باقی بمانم، و چنان تعهد و دغدغه ی کشف حقیقت را در درونم شعله ور ساز که هیچگاه بخاطر آنچه در گذشته حقیقت می دانسته ام و آبرو ، حیثیت و شخصیت اجتماعی ام بدان وابسته است، از حقیقت هایی که هم اکنون بدان ها دسترسی می یابم، و ممکن است همه آنچه در گذشته حقیقت می دانسته ام به چالش بکشد و بی اعتبار سازد‏، محروم نمانم.

 خدایا، مرا به انضباطی درونی متعهد کن، تا بفهمم و بدانم که هر کاری که دوست دارم و از آن لذت می برم را مجاز نیستم که انجام دهم.

خدایا، کمکم کن تا عمیقا دریابم که زندگی بیش از آنچه اغلب می پندارند جدی است، و برای هیچ انسانی استثنا قائل نمی گردد، همه ما برای آنچه می خواهیم و در آرزوی آن هستیم باید تلاش کنیم و شایستگی و لیاقت به دست آوردن آن را داشته باشیم. خدایا، به من بیاموز که بدون شایستگی و لیاقت داشتن چیزی، نخواهم که تو آن را از آسمان برایم بفرستی. و در آخر ؛ خدایا، نعمت سکوت را بر من ارزانی دار ، تا در آن لحظاتی که طنین زندگی روزمره در درونم آرام می گیرد، نوای دلنشین و آرامش بخش حضور تو در روح و وجودم، مرا گرم و آرام سازد.